Demokracja głęboka: 7 brutalnych prawd, które zmienią twoje spojrzenie na władzę

Demokracja głęboka. Słowo, które brzmi jak oksymoron w świecie politycznego spektaklu, gdzie większość śpi snem sprawiedliwego, a mniejszości mrugają do siebie zza kotary. Czy naprawdę istnieje coś głębiej niż wybory, referendum i szeregowy głos na liście? Przekonanie, że demokracja głęboka to tylko kolejna moda, jest wygodne – aż do momentu, gdy zaczniesz się w nią zagłębiać. W tej analizie rozbieram na czynniki pierwsze 7 brutalnych prawd, które stoją za tym podejściem. Poznasz realia, odsłonisz mity i zrozumiesz, dlaczego nie każdy wytrzyma starcie z demokracją, która wymaga nie tylko głosu, ale odwagi. Jeśli myślisz, że już wiesz, czym jest demokracja głęboka – przygotuj się na szorstką lekcję obywatelskiej dojrzałości.

Czym właściwie jest demokracja głęboka?

Definicja i geneza pojęcia

Demokracja głęboka to nie jest hasło z kampanii wyborczej ani psychologiczny trik na poprawę samopoczucia społeczeństwa. Termin ten został wprowadzony przez Arnolda Mindella pod koniec lat 80. XX wieku, wywodząc się z pracy z grupami oraz obserwacji, jak tradycyjna demokracja większościowa zamyka usta tym, którzy nie wpisują się w główny nurt. Według Mindella, każda część systemu – zamiast być marginalizowana – ma prawo do współdecydowania (Mindell, 1988). Ta filozofia czerpie z psychologii procesu, a jej korzeni można doszukiwać się nawet w starożytnej Grecji, gdzie idea „władzy ludu” była podstawą ustroju, choć niewolnicy i kobiety stanowili martwe pole głosów.

Przez kolejne dekady, idea demokracji głębokiej była rozwijana w różnych środowiskach – od ruchów społecznych w Ameryce Południowej, przez radykalnych psychologów, po rady obywatelskie w krajach nordyckich. W każdym z tych miejsc pojawiało się jedno wyzwanie: jak doprowadzić do tego, aby głos słabych, wykluczonych i „niewidzialnych” miał realny wpływ na decyzje – a nie służył jedynie jako alibi dla wielkich słów.

Lista definicji

Demokracja głęboka
Postawa i praktyka, w której każdy głos, emocja i stan społeczny są traktowane jako istotna część procesu decyzyjnego. Obejmuje zarówno większość, jak i mniejszość, uznając istnienie konfliktów i niejawnych napięć.

Demokracja płytka
Tradycyjny model, w którym decyzje podejmowane są przez liczbę głosów – większość wygrywa, a głosy mniejszości często są ignorowane lub symbolicznie wysłuchane.

Deliberacja
Proces otwartej, wielowątkowej dyskusji, służący wypracowywaniu konsensusu lub przynajmniej pogłębionego zrozumienia różnych stanowisk – bez narzucania jednej „słusznej” opcji.

Realne przykłady różnic? W klasycznej demokracji płytkiej, lokalne referendum decyduje o zamknięciu szkoły, mimo protestów rodziców. W demokracji głębokiej, protest staje się początkiem dialogu, a decyzja jest efektem rozpoznania emocji, potrzeb i argumentów każdej strony.

Najważniejsze założenia i wartości

Serce demokracji głębokiej bije w rytmie inkluzywności, partycypacji i transparentności. Chodzi o więcej niż słuchanie – to praktyka realnego włączania. Każdy głos (nawet ten niepopularny lub niewygodny) jest uznawany za część procesu, a nie przeszkodę w sprawnym zarządzaniu. To nie tylko wyraz szacunku, ale także strategia zapobiegania eskalacji konfliktów, wykluczeniu i narastaniu frustracji społecznej. Jak zauważa Arnold Mindell, „demokracja głęboka to nie tylko metoda, ale także sposób istnienia i rozwoju społecznego, rodzinnego i politycznego” (IAPOP, 2024).

• Ukryte korzyści demokracji głębokiej, których nie zdradzą ci eksperci:
  • Ujawnia „ciche” konflikty, zanim staną się kryzysem społecznym
  • Łączy pokolenia wokół wspólnego stołu, zamiast dzielić je na obozy
  • Pozwala rozpoznać i przepracować emocje, które często blokują racjonalny dialog
  • Daje narzędzia do radzenia sobie z bezsilnością i frustracją obywatelską
  • Przyciąga osoby, które wcześniej nie angażowały się w życie publiczne
  • Uczy pokory wobec własnych przekonań i otwartości na zmianę zdania
  • Tworzy fundament do trwałego, oddolnego zaufania w społecznościach

Polskie podejście do demokracji głębokiej, choć mniej spektakularne niż innowacje z Islandii czy Brazylii, coraz śmielej korzysta z rad obywatelskich oraz budżetów partycypacyjnych. W porównaniu do międzynarodowych wzorców, w Polsce dominują mikroinnowacje na poziomie samorządów i szkół, podczas gdy na świecie podejmuje się próby wdrażania demokracji głębokiej na poziomie miast czy krajów.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Mindell (1988), IAPOP (2024), DeepDemocracy.pl (2024)

W skrócie: demokracja głęboka to nie utopia, a metoda, która – jeśli potraktować ją poważnie – rozkłada na łopatki nasze wyobrażenia o władzy i partycypacji. To moment, w którym pytanie „co dalej?” staje się nieuniknione.

Skąd się wzięła demokracja głęboka? Historia i konteksty

Korzenie i inspiracje historyczne

Inspiracje dla demokracji głębokiej można znaleźć zarówno w rdzennych społecznościach, jak i w oddolnych ruchach obywatelskich. W kulturach aborygeńskich czy tradycjach andyjskich, zbiorowy dialog był narzędziem nie tylko rozwiązywania konfliktów, ale również budowania poczucia tożsamości i wspólnoty. W XX wieku, wraz z rozwojem psychologii procesu i krytyką demokracji większościowej, pojawił się impuls do „pogłębienia” praktyk demokratycznych. Jak pisze Jan, historyk ruchów społecznych:

„Demokracja głęboka to nie nowość – to powrót do korzeni.”

Kolejne dekady to eksplozja ruchów społecznych: od protestów w USA lat 60., przez radykalnych feministów, po oddolne rady robotnicze w Polsce. Każdy z tych ruchów testował swoje własne modele deliberacji, wypracowywania kompromisu i przełamywania podziałów.

1. Starożytna Grecja: Początki idei władzy ludu, ale selektywne włączanie obywateli
2. Tradycyjne kultury afrykańskie i aborygeńskie: Konsensus i szacunek dla każdego głosu
3. XVIII/XIX w.: Rewolucje liberalne i wczesne eksperymenty deliberacji
4. Ruchy emancypacyjne: Rozszerzanie praw wyborczych, walka o głos wykluczonych
5. Lata 60. XX wieku: Nowa fala partycypacji, ruchy obywatelskie, kontrkultury
6. Lata 80.: Arnold Mindell wprowadza pojęcie demokracji głębokiej
7. Początek XXI w.: Eksperymenty z radami obywatelskimi, budżetami partycypacyjnymi
8. Obecnie: Cyfrowe narzędzia, AI, masowe konsultacje społeczne

Warto dodać, że historia demokracji głębokiej to także opowieść o niepowodzeniach – od prób narzucenia „jedynie słusznych” rozwiązań po spektakularne konflikty wewnątrz ruchów, które deklarowały równość, a kończyły się rozłamem.

Najważniejsze momenty rozwoju w Polsce i na świecie

W Polsce przełomowym momentem było uruchomienie budżetów obywatelskich i paneli obywatelskich w Warszawie oraz Gdańsku – gdzie współdecydowanie mieszkańców przestało być pustym frazesem. Przykład Gdańska, który po tragicznych wydarzeniach w 2019 roku postawił na oddolny dialog, pokazuje, że demokracja głęboka potrafi być odpowiedzią na kryzys zaufania (Urząd Miasta Gdańsk, 2021).

Na świecie za ikony uznaje się Porto Alegre w Brazylii (pionierski budżet partycypacyjny), Reykjavik, gdzie platforma „Better Reykjavik” umożliwia każdemu udział w konsultacjach, oraz Warszawę, która jako jedno z pierwszych miast w Europie wprowadziła regularne panele obywatelskie.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych miast oraz publikacji naukowych (2022-2024)

Efektywność? W Porto Alegre zaangażowanie mieszkańców wzrosło o 20% w ciągu 5 lat (Porto Alegre City Reports, 2023). Reykjavik notuje rekordowy odsetek udziału młodzieży (ponad 30% przed 25 rokiem życia). Warszawa pokazuje, że panele obywatelskie mogą prowadzić do wdrożenia 80% zaleceń – ale tylko wtedy, gdy wspiera je realna wola polityczna.

Jak działa demokracja głęboka na co dzień?

Procesy i mechanizmy

Codzienność demokracji głębokiej to nie tylko wielkie debaty i spektakularne zmiany. To setki godzin pracy – od organizacji paneli obywatelskich, przez prowadzenie forów deliberacyjnych, po wdrażanie budżetu partycypacyjnego. W praktyce chodzi o tworzenie przestrzeni, w której każda osoba – niezależnie od statusu, przekonań czy emocji – może wyrazić swoje zdanie i wpłynąć na finalny kształt decyzji.

1. Zrozum, czym jest demokracja głęboka i odetnij się od „płytkich” iluzji
2. Zbierz różnorodną grupę (wiek, płeć, pochodzenie, poglądy)
3. Wyznacz neutralnego moderatora/facylitatora
4. Otwórz przestrzeń do bezpiecznego wyrażania emocji i obaw
5. Prowadź deliberację bez narzucania „jedynie słusznych” rozwiązań
6. Dokumentuj argumenty i potrzeby każdej strony
7. Buduj konsensus krok po kroku – zamiast forsować szybkie głosowanie
8. Zadbaj o transparentność procesu i komunikację na zewnątrz
9. Wdrażaj wypracowane rozwiązania z szacunkiem do głosów mniejszości
10. Monitoruj skutki – wyciągaj wnioski i wprowadzaj korekty

Bez doświadczonego facylitatora proces łatwo może utknąć w chaosie lub zdominować przez najgłośniejszych. Kluczowe są narzędzia, które pomagają zarządzać konfliktem i napięciem – od tzw. „kręgu dialogu” po specjalistyczne techniki rozbrajania konfliktu. Praktyczny przykład? W Poznaniu podczas panelu obywatelskiego nad planem zagospodarowania przestrzennego, mieszkańcy osiedla rozbroili spór o plac zabaw, stosując wspólne mapowanie potrzeb i emocji.

Technologie i innowacje w demokracji głębokiej

Rewolucja cyfrowa odmienia oblicze demokracji głębokiej. Platformy partycypacyjne, systemy głosowania online i narzędzia sztucznej inteligencji (AI) otwierają nowe możliwości. Przykład? psycholog.ai, który wspiera deliberacje poprzez analizę emocji i rozpoznawanie nastrojów grupowych – pozwalając szybciej wychwycić momenty napięcia i potrzebę interwencji moderatora.

• Nieoczywiste zastosowania AI w demokracji głębokiej:
  • Analiza sentymentu wypowiedzi w czasie rzeczywistym na panelach obywatelskich
  • Automatyczne podsumowywanie argumentów i tworzenie map myśli z dyskusji
  • Wykrywanie ukrytych wzorców konfliktów w społecznościach
  • Wspieranie osób z trudnościami komunikacyjnymi (np. neuroatypowych)
  • Optymalizacja harmonogramów i przebiegu procesów deliberacyjnych
  • Tworzenie bezpiecznych przestrzeni online do anonimowego dzielenia się opiniami

Cyfryzacja zwiększa dostępność debaty, ale niesie też ryzyko polaryzacji, „bańki informacyjnej” i dehumanizacji dyskusji. Kluczowe jest łączenie narzędzi technologicznych z ludzkim doświadczeniem i czujnością moderatorów.

Mity i kontrowersje wokół demokracji głębokiej

Najczęstsze nieporozumienia

Na pierwszy rzut oka demokracja głęboka wydaje się utopią – zbyt idealistyczną, by przetrwać zderzenie z rzeczywistością. W debacie publicznej dominuje przekonanie, że głębokie konsultacje prowadzą do chaosu, utraty decyzyjności i „wiecznych narad”. Czas obalić te mity.

Najczęstsze mity i ich obalenie:

• Mit: Demokracja głęboka to anarchia.
  Rzeczywistość: To uporządkowany proces z jasno określonymi zasadami.

• Mit: Każdy musi być ekspertem, by się wypowiedzieć.
  Rzeczywistość: Liczy się doświadczenie życiowe, nie tylko wiedza ekspercka.

• Mit: Proces trwa w nieskończoność.
  Rzeczywistość: Dobre facylitowanie pozwala osiągnąć konsensus w ustalonym czasie.

• Mit: Mniejszości zawsze blokują decyzje.
  Rzeczywistość: Ich głos pozwala tworzyć bardziej przemyślane i akceptowane rozwiązania.

• Mit: Demokracja głęboka nie działa w dużych społecznościach.
  Rzeczywistość: Przykłady z Reykjaviku czy Porto Alegre pokazują, że skala nie jest barierą.

Mit o chaosie najczęściej pochodzi od osób, które nigdy nie uczestniczyły w dobrze zaprojektowanym procesie deliberacyjnym. Jak zauważa Magda, aktywistka społeczna:

„Nie każda rewolucja w demokracji to anarchia.”

Krytyka, ryzyka i pułapki

Żadna metoda nie jest wolna od ryzyka. Demokracja głęboka bywa krytykowana za podatność na polaryzację, „zmęczenie decyzyjne” oraz wykluczanie tych, którzy nie mają czasu czy zasobów, by uczestniczyć. Pojawiają się też zarzuty o manipulacje ze strony organizatorów i „ukrytą agendę”.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Mindell (1988), raporty miejskie Gdańska, Reykjaviku, Porto Alegre (2022-2024)

Eksperci podkreślają, że skuteczność demokracji głębokiej zależy od transparentności i autentycznego zaangażowania władz. Strategie minimalizowania ryzyka obejmują rotację uczestników, jasną komunikację i systematyczne podsumowywanie wniosków.

Demokracja głęboka w praktyce: studia przypadków

Polskie doświadczenia i eksperymenty

W Lublinie, podczas panelu obywatelskiego nad planem zieleni miejskiej, mieszkańcy przez trzy miesiące zgłaszali swoje pomysły i obawy. Efekt? Nowy park, który uwzględnił zarówno potrzeby rodzin z dziećmi, jak i osób starszych czy aktywistów rowerowych. Sukces? Tak, ale nie bez napięć: część mieszkańców poczuła, że ich postulaty zostały „rozmyte” w konsensusie. Alternatywą okazała się Ostrołęka, gdzie radykalnie wprowadzono krótkie konsultacje online – efektywne, ale mniej inkluzywne.

Ola, uczestniczka panelu obywatelskiego w Lublinie, podsumowuje:

„Wspólne decyzje są trudniejsze, ale bardziej trwałe.”

Międzynarodowe inspiracje i lekcje

Reykjavik eksperymentuje z cyfrowymi platformami, które pozwalają każdemu obywatelowi zgłaszać i głosować na pomysły dotyczące miasta. Barcelona wprowadziła tzw. „laboratoria obywatelskie”, łącząc spotkania na żywo z narzędziami AI wspierającymi analizę danych. Klucz? Łączenie technologii z głębokim dialogiem twarzą w twarz i kulturą słuchania.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów miejskich oraz konsultacji społecznych (2022-2024)

Analizując doświadczenia międzynarodowe, jasno widać: im większa otwartość na głosy mniejszości i lepsze wsparcie technologiczne, tym trwalsze i bardziej akceptowane są efekty procesu.

Psychologiczne i społeczne aspekty demokracji głębokiej

Wpływ na jednostkę i wspólnotę

Udział w demokracji głębokiej to emocjonalny rollercoaster: euforia odkrycia własnego głosu, zderzenia z oporem grupy, frustracja kompromisów i satysfakcja z realnego wpływu. Nie każdy jest gotowy na taką intensywność.

• Czerwone flagi, na które warto uważać angażując się w demokrację głęboką:
  • Poczucie wykluczenia na etapie doboru uczestników
  • Presja grupowa maskująca realne konflikty
  • Zmęczenie decyzyjne po maratonie spotkań
  • Brak jasnych zasad facylitacji
  • Emocjonalne wybuchy bez wsparcia psychologicznego
  • „Fałszywy konsensus” z obawy przed oceną
  • Utrata zaufania po niewdrażaniu wypracowanych rozwiązań

Właśnie dlatego wsparcie narzędzi takich jak psycholog.ai pomaga zarządzać dynamiką grupy, oferując ćwiczenia mindfulness i strategie radzenia sobie z napięciem. Z jednej strony demokracja głęboka sprzyja rozwojowi osobistemu, pozwalając na przepracowanie własnych uprzedzeń; z drugiej – grozi wypaleniem, jeśli nie zadbamy o balans i regenerację.

Mechanizmy radzenia sobie z konfliktem

Klucz do zdrowej demokracji głębokiej to umiejętność budowania konsensusu i rozbrajania konfliktów. Pomagają w tym techniki mediacji, „kręgu dialogu” oraz narzędzia online do anonimowego zgłaszania problemów.

1. Wyznacz neutralnego moderatora
2. Stwórz jasne zasady dyskusji
3. Zachęcaj do aktywnego słuchania
4. Daj przestrzeń na wyrażenie emocji
5. Dbaj o przejrzystość argumentacji
6. Podsumowuj stanowiska na bieżąco
7. Ustal kryteria konsensusu
8. Dokumentuj i komunikuj rezultaty na zewnątrz

W Polsce dominuje model facylitacji oparty na dialogu twarzą w twarz, podczas gdy kraje skandynawskie coraz chętniej wykorzystują cyfrowe narzędzia do analizy i rozwiązywania konfliktów.

Demokracja głęboka a przyszłość społeczeństwa

Nowe wyzwania i możliwości

Zmiana pokoleniowa jest katalizatorem nowej fali partycypacji. Młodzi aktywiści nie zadowalają się symbolicznym głosem – żądają realnego wpływu. Demokracja głęboka przenika do kultury cyfrowej: hashtagi stają się manifestami, a platformy społecznościowe – poligonem testowania nowych modeli konsultacji.

• 5 scenariuszy na przyszłość demokracji głębokiej:
  • Hybrydowe panele obywatelskie łączące online i offline
  • Cyfrowe narzędzia do głosowania i analizy sentymentu w czasie rzeczywistym
  • Personalizowane wsparcie psychologiczne dla uczestników deliberacji
  • Eksperymenty z losowym doborem obywateli do paneli
  • Globalne konsultacje na temat zmian klimatycznych i sprawiedliwości społecznej

Każdy z tych scenariuszy ma swoje plusy (większa dostępność, różnorodność głosów) i minusy (ryzyko powierzchowności, polaryzacja). Kluczowe jest zachowanie równowagi między technologią a autentycznym dialogiem.

W tej chwili najsilniej rozwijają się trendy związane z automatyzacją procesów konsultacyjnych oraz tworzeniem narzędzi wspierających analizę emocji grupowych. Ale nawet najlepsza technologia nie zastąpi zaufania, które buduje się w realnym spotkaniu.

Czy demokracja może być… zbyt głęboka?

Paradoks demokracji głębokiej? Może stać się tak inkluzywna, że ugrzęźnie w paraliżu decyzyjnym. Przykłady z niektórych miast pokazują, jak długotrwała deliberacja prowadzi do rozmywania odpowiedzialności i braku wdrożenia żadnych rozwiązań. Efekt? Frustracja, wycofanie i „zmęczenie demokracją”.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie analiz raportów miejskich oraz badań partycypacji społecznej (2023-2024)

Ostatecznie pytanie brzmi: czy jesteśmy gotowi na to, by demokracja była naprawdę głęboka – z całym bagażem jej paradoksów, zmienności i niewygodnych prawd?

Jak wdrożyć demokrację głęboką: praktyczny przewodnik

Pierwsze kroki i narzędzia

Chcesz, by twoja społeczność była bardziej otwarta i odporna na konflikty? Oto konkretne kroki:

1. Zdefiniuj problem lub temat debaty
2. Zbierz możliwie zróżnicowaną grupę uczestników
3. Zorganizuj pierwsze spotkanie z neutralnym facylitatorem
4. Ustal zasady dialogu i bezpieczeństwa emocjonalnego
5. Wypracuj jasny harmonogram i metody dokumentowania postępów
6. Wprowadź narzędzia do monitorowania nastrojów (np. AI, psycholog.ai)
7. Podsumuj i upublicznij wyniki procesu

Najczęstsze błędy? Brak jasnych zasad, zbyt szybkie przechodzenie do głosowania, ignorowanie głosów cichych lub niepopularnych. Checklistę gotowości na demokrację głęboką warto wydrukować i powiesić na ścianie!

• Czy wiesz, po co chcesz wdrożyć demokrację głęboką?
• Czy jesteś gotów słuchać głosów przeciwnych do własnych przekonań?
• Czy masz przestrzeń na konstruktywny konflikt?
• Czy dysponujesz czasem, by być obecnym w całym procesie?
• Czy potrafisz rozpoznać emocje i je komunikować?
• Czy wiesz, gdzie szukać wsparcia (np. psycholog.ai)?
• Czy rozumiesz rolę moderatora i facylitatora?
• Czy akceptujesz, że nie zawsze uzyskasz 100% swojego pierwotnego celu?

Jak mierzyć sukces i unikać porażek

Kluczowe wskaźniki sukcesu w projektach demokracji głębokiej to nie tylko liczba uczestników, ale przede wszystkim jakość dialogu, satysfakcja i wdrożenie wypracowanych rozwiązań. Warto stosować zarówno metody ilościowe (frekwencja, liczba zgłoszonych pomysłów), jak i jakościowe (ankiety satysfakcji, analiza wypowiedzi).

Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów z paneli obywatelskich oraz publikacji naukowych (2023-2024)

Podsumowując: sukces to nie brak konfliktów, lecz umiejętność ich rozbrajania i przekuwania w trwałe decyzje.

Sąsiedzi, szkoły, firmy – gdzie jeszcze sprawdzi się demokracja głęboka?

Demokracja głęboka poza polityką

Demokracja głęboka to nie tylko domena samorządów. Sprawdza się w szkołach (np. rady uczniowskie z realnym wpływem na program nauczania), firmach (zespoły projektowe podejmujące decyzje przez konsensus) i społecznościach sąsiedzkich (zarządzanie wspólnymi przestrzeniami).

• 10 nieoczywistych zastosowań demokracji głębokiej:
  • Tworzenie programów nauczania w szkołach
  • Współzarządzanie przestrzeniami coworkingowymi
  • Konsultacje w sprawie projektów architektonicznych
  • Decyzje dotyczące finansów stowarzyszeń i klubów sportowych
  • Procesy rekrutacyjne w firmach (panelowe rozmowy kwalifikacyjne)
  • Wybór projektów charytatywnych w korporacjach
  • Zarządzanie ogrodami społecznymi i ekologicznymi
  • Organizowanie wydarzeń kulturalnych w lokalnych społecznościach
  • Tworzenie kodeksów etycznych w organizacjach
  • Rozwiązywanie konfliktów międzysąsiedzkich z pomocą mediatorów

W polskich szkołach coraz częściej pojawiają się projekty, gdzie uczniowie sami decydują o tematach dodatkowych zajęć, a w firmach – pracownicy mają realny wpływ na wybór benefitów czy organizację pracy zespołowej.

Co dalej? Twoja rola w głębokiej demokracji

Jeśli dotarłeś do tego miejsca, to znak, że nie boisz się wyzwań. Demokracja głęboka nie jest dla każdego, ale każdy może spróbować zmienić choć kawałek swojej rzeczywistości. Zastanów się: czy w twojej szkole, firmie, sąsiedztwie jest miejsce na prawdziwy dialog? Czy jesteś gotów wejść w niewygodne strefy, by zbudować coś trwalszego niż kolejna szybka decyzja?

„Żadna zmiana nie zaczyna się bez jednej odważnej decyzji.”

— Tomek, lokalny lider

Najważniejsze lekcje? Odwaga, konsekwencja i otwartość na porażki. Jeśli szukasz wsparcia, narzędzia takie jak psycholog.ai mogą być cichym sojusznikiem w budowaniu odporności na stres i rozumieniu emocji. Ostatecznie to ty decydujesz, jak głęboko sięgniesz w szukaniu wspólnoty – i czy wytrzymasz ciężar prawdziwej demokracji.