Depresja u nastolatków: brutalna prawda, której nie chcesz usłyszeć

Wyobraź sobie przeciętną polską szkołę. Chłopak z pierwszej ławki, który nagle przestaje się odzywać. Dziewczyna, zawsze aktywna w mediach społecznościowych, od tygodni nie wrzuca nowych zdjęć. Sąsiadka opowiada, że jej syn z nikim już nie rozmawia, a nauczycielka matematyki przyznaje, że coraz trudniej rozpoznać, kto cierpi, a kto po prostu udaje. Depresja u nastolatków – temat niewygodny, przemilczany, czasem traktowany jako moda lub wymówka, innym razem jako powód do wstydu. Dane są bezlitosne: w 2023 roku aż 20% polskich nastolatków zmagało się z objawami depresji, a liczba prób samobójczych wzrosła o 77% w ciągu kilku lat. Co kryje się za tą falą cierpienia? Jakie są objawy, których nie wolno ignorować? I dlaczego system, rodzina oraz szkoła często zawodzą właśnie wtedy, gdy stawką jest ludzkie życie? Ten artykuł to nie kolejny poradnik z banałami. To brutalna, miejscami niewygodna prawda – poparta faktami, eksperckimi cytatami i historiami z polskich szkół. Czy odważysz się spojrzeć jej w oczy?

Dlaczego dziś depresja u nastolatków to temat tabu, którego nie można ignorować

Szokujące statystyki i prawdziwe historie z polskich szkół

W Polsce depresja u nastolatków już dawno przestała być marginalnym problemem – stała się epidemią o twarzy twojego dziecka, sąsiada, uczennicy z sąsiedztwa. Według oficjalnych danych z 2023 r., aż 20% młodych w wieku 13–18 lat zmaga się z objawami depresji, a liczba prób samobójczych dzieci i młodzieży do 18 roku życia sięgnęła rekordowych 2139 przypadków – to o 77% więcej niż kilka lat wcześniej (Puls Medycyny, 2023). Za tymi liczbami kryją się konkretne dramaty – dzieci, które znikają z lekcji, które nagle przestają jeść, śpią godzinami lub nie śpią wcale. W polskich szkołach coraz częściej rozbrzmiewa milczenie – i to właśnie ono powinno być dla nas najgłośniejszym alarmem.

Tabela 1: Porównanie wybranych wskaźników depresji u nastolatków w Polsce
Źródło: Puls Medycyny, 2023

"W polskich szkołach brakuje psychologów, często też wrażliwości i wsparcia. Jeśli dziecko nie ma go w domu, powinno mieć je w szkole." — Katarzyna Dubno, Fundacja Adamed, Puls Medycyny, 2023

Jak zmieniło się podejście społeczne od lat 90. do dziś

Jeszcze trzy dekady temu depresja u nastolatków była tematem tabu – „dzieci nie mają problemów”, „przejdzie mu”, „to tylko bunt”. Dziś społeczna świadomość wzrosła, ale lawina problemów urosła wraz z nią. W latach 90. presja edukacyjna i społeczna była duża, lecz media cyfrowe praktycznie nie istniały w życiu młodzieży. Dzisiejszy nastolatek żyje pod ciągłym ostrzałem ocen, lajków i porównań z nierealnymi wzorcami z internetu.

Tabela 2: Ewolucja podejścia do depresji u nastolatków w Polsce – od tabu do epidemii cyfrowej
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Ministerstwo Edukacji, 2023

Kto milczy, a kto krzyczy: media, szkoły i rodziny

Media coraz odważniej mówią o depresji – powstają kampanie społeczne, reportaże, podcasty. Ale w domach i szkołach wciąż króluje milczenie lub bagatelizacja problemu. Według badań aż 20% rodziców nie wie, czy w szkole ich dziecka pracuje psycholog, a 69% uważa, że placówki nie są przygotowane do niesienia pomocy (mp.pl, 2023). W rezultacie młodzi czują się niezrozumiani i osamotnieni.

"Rodziny często milczą z powodu wstydu lub niewiedzy, choć świadomość powoli rośnie." — Ekspert ds. zdrowia psychicznego, mp.pl, 2023

Objawy depresji u nastolatków: więcej niż smutek i cisza

Typowe i nietypowe sygnały ostrzegawcze

Depresja u nastolatków bywa mistrzem kamuflażu. Nie zawsze objawia się łzami czy apatią; czasem to bunt, agresja, notoryczne spóźnienia lub tajemnicze „bóle brzucha”. Objawy somatyczne – jak bóle głowy czy zaburzenia snu – często są mylone z przejściowymi problemami zdrowotnymi.

• Apatia, wycofanie się z dotychczasowych aktywności, tracenie zainteresowania hobby, które kiedyś sprawiało radość.
• Izolacja od rówieśników, unikanie kontaktów nawet w internecie, poczucie osamotnienia i „niepasowania”.
• Wahania nastroju, wybuchy złości, drażliwość – często przypisywane „trudnemu wiekowi”, a w rzeczywistości będące krzykiem o pomoc.
• Objawy somatyczne: chroniczne zmęczenie, bóle brzucha, głowy, kłopoty ze snem, nagła utrata apetytu lub objadanie się.
• Spadek samooceny, poczucie winy, bezsensowności, a nawet myśli samobójcze lub samookaleczenia.

Samoocena i test: czy Twój nastolatek potrzebuje pomocy?

Nie każdy smutek czy bunt musi oznaczać depresję, ale lekceważenie sygnałów ostrzegawczych może być tragiczne w skutkach. Oto szybki, praktyczny test samooceny – bazujący na rekomendacjach psychologów:

1. Czy nastolatek przestał interesować się ulubionymi zajęciami przez minimum dwa tygodnie?
2. Czy zauważasz wyraźne zmiany w apetycie lub wadze bez oczywistej przyczyny?
3. Czy pojawiły się trudności ze snem – nadmierna senność lub bezsenność?
4. Czy dziecko wycofuje się z kontaktów, także online, i coraz rzadziej rozmawia z rodziną?
5. Czy pojawiają się objawy somatyczne, których nie tłumaczy choroba fizyczna?
6. Czy nastolatek mówi o bezwartościowości, poczuciu winy, ma trudności z koncentracją?
7. Czy pojawiły się myśli rezygnacyjne, samookaleczenia, rozmowy o śmierci?

Czym różni się depresja u dziewczyn i chłopców?

Badania pokazują, że depresja u dziewczyn częściej przyjmuje klasyczną formę wycofania, smutku czy płaczu, podczas gdy u chłopców dominuje drażliwość, agresja, impulsywność lub zachowania ryzykowne. Te różnice prowadzą do błędnej diagnozy lub bagatelizowania objawów, zwłaszcza u chłopców.

Tabela 3: Różnice w objawach depresji u dziewczyn i chłopców
Źródło: Mazowieckie Centrum Psychoterapii, 2023

Cyfrowy świat a depresja: czy TikTok i Instagram są winni?

Presja lajków kontra realne życie

W erze Instagrama i TikToka nastolatek żyje pod presją bycia „wystarczająco fajnym” dla setek cyfrowych obserwatorów. To nie tylko pogłębia kompleksy, ale i potęguje poczucie izolacji – bo zdjęcie z filtra nigdy nie odda prawdziwych emocji, a liczba lajków szybko przestaje wystarczać.

"Media społecznościowe zwiększają presję porównywania się i mogą potęgować poczucie niskiej wartości." — Mazowieckie Centrum Psychoterapii, 2023

Cyberprzemoc, FOMO i samotność online

• Cyberprzemoc w postaci wyzwisk, nękania czy rozsyłania kompromitujących zdjęć – często zupełnie niewidoczna dla dorosłych.
• FOMO („fear of missing out”) – irracjonalny lęk przed wypadnięciem z cyfrowego obiegu, przymus nieustannego sprawdzania powiadomień.
• Samotność online: paradoksalnie im więcej kontaktów w sieci, tym mniej prawdziwych relacji i poczucie głębokiego wyobcowania.

Kiedy wsparcie online ratuje, a kiedy szkodzi

1. Wsparcie online (np. grupy wsparcia, czaty z psychologiem) może być ratunkiem dla tych, którzy nie mają do kogo zwrócić się w realnym świecie.
2. Jednak powierzchowne porady, „motywujące” memy czy niezweryfikowane fora często pogłębiają problem – prowadzą do dezinformacji lub bagatelizowania poważnych objawów.
3. Dobrze dobrane narzędzia cyfrowe (np. psycholog.ai) mogą wspierać w codziennych trudnościach, ale nie zastąpią profesjonalnej pomocy w sytuacjach kryzysowych.

Mitologia depresji: czego polskie rodziny nie chcą usłyszeć

Najgroźniejsze mity i ich konsekwencje

• „Depresja to moda, wymysł nowoczesnych dzieciaków.” – Taki mit skutkuje ignorowaniem realnych objawów i opóźnia podjęcie pomocy.
• „Wystarczy wziąć się w garść.” – To nie lenistwo, a zaburzenie chemii mózgu, które wymaga leczenia, nie presji.
• „Problemy psychiczne są powodem do wstydu” – To przekonanie prowadzi do przemilczania kryzysów i pogłębiania się cierpienia.
• „Psycholog to ostateczność, dla 'wariata'.” – To podejście odstrasza od korzystania ze wsparcia, które często ratuje życie.

Mit vs. fakt: szybki test wiedzy

Tabela 4: Mity i fakty dotyczące depresji u nastolatków
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Mazowieckie Centrum Psychoterapii, 2023

Cienie i światła leczenia: od psychiatry do mindfulness

Jak wygląda nowoczesna terapia w Polsce?

Nowoczesne leczenie depresji u młodzieży opiera się na połączeniu kilku ścieżek: psychoterapii (najczęściej poznawczo-behawioralnej), farmakoterapii oraz wsparciu środowiskowym. Niestety, dostępność pomocy jest wciąż ograniczona przez braki kadrowe w poradniach i szkołach oraz długie kolejki do specjalistów.

Tabela 5: Dostępność i skuteczność form leczenia depresji u nastolatków w Polsce
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Ministerstwo Edukacji, 2023

Leki, psychoterapia, a może wsparcie AI?

• Leki antydepresyjne są stosowane wyłącznie pod kontrolą psychiatry i najczęściej w cięższych przypadkach – zawsze w połączeniu z terapią.
• Psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT) pomaga zmieniać mechanizmy myślenia i wypracować zdrowsze strategie radzenia sobie ze stresem.
• Nowoczesne wsparcie online, takie jak psycholog.ai, oferuje natychmiastowy dostęp do ćwiczeń mindfulness i technik radzenia sobie z emocjami – szczególnie pomocny w okresach oczekiwania na terapię.

Czego boją się rodzice, a czego nie wiedzą nastolatkowie

Wielu rodziców lęka się „etykietowania” dziecka lub boi się skutków ubocznych leków. Tymczasem młodzi często nie wiedzą, gdzie szukać pomocy lub wstydzą się prosić o wsparcie.

"Jeśli dziecko nie ma wsparcia w domu, powinno mieć je w szkole. Niestety, system często zawodzi." — Katarzyna Dubno, Fundacja Adamed, Puls Medycyny, 2023

Moc rozmowy: jak rozmawiać z nastolatkiem, żeby nie zamknął się jeszcze bardziej

12 błędów, których musisz unikać

1. Lekceważenie sygnałów ostrzegawczych i zbywanie problemu.
2. Bagatelizowanie (“inni mają gorzej”, “przejdzie ci”).
3. Stosowanie szantażu emocjonalnego (“Zobacz, ile dla ciebie robię!”).
4. Porównywanie do innych dzieci (“A Zosia sobie radzi!”).
5. Zadawanie pytań podchwytliwych lub oceniających.
6. Brak cierpliwości – przerywanie wypowiedzi.
7. Narzucanie rozwiązań bez wysłuchania.
8. Wtrącanie się do rozmowy, zanim młody skończy mówić.
9. Unikanie tematu trudnych emocji i śmierci.
10. Negowanie uczuć (“Nie masz powodu do smutku!”).
11. Rozpoczynanie rozmowy od krytyki.
12. Rozmowa w nieodpowiednim czasie lub miejscu (np. przy rodzeństwie).

Jak budować zaufanie i nie stracić kontaktu

• Słuchaj uważnie, bez oceniania czy przerywania – nawet, jeśli to trudne.
• Akceptuj emocje nastolatka, nie deprecjonuj ich.
• Zadawaj pytania otwarte, nie sugerujące odpowiedzi.
• Daj dziecku przestrzeń na wyrażenie złości lub żalu bez obawy o karę.
• Okazuj wsparcie słowem i czynem – nawet jeśli nie masz gotowych rozwiązań.

Praktyczny przewodnik komunikacji dla rodziców i nauczycieli

1. Wybierz odpowiedni moment i miejsce – bez publiczności, pośpiechu i presji.
2. Zacznij od prostego pytania: “Jak się dziś czujesz?”
3. Powstrzymaj się od ocen i porównań.
4. Zamiast dawać rady, najpierw wysłuchaj.
5. Jeśli rozmowa dotyczy trudnych tematów (np. samookaleczeń), zachowaj spokój i nie dramatyzuj.
6. Proponuj wspólne działanie (“Możemy poszukać wsparcia razem?”).
7. Nie wchodź w rolę detektywa – zaufanie buduje się powoli.
8. Zweryfikuj sytuację w szkole – zapytaj o dostęp do psychologa.
9. Ustal jasne granice, ale nie groź.
10. Regularnie zapewniaj, że zawsze jesteś po stronie dziecka.

Realne wsparcie: szkoła, rodzina i nowoczesne narzędzia online

Jak polskie szkoły radzą sobie z depresją uczniów

Według najnowszych raportów większość polskich szkół nie ma wystarczających narzędzi ani liczby psychologów, by wesprzeć wszystkich potrzebujących uczniów. Zaledwie 20% rodziców wie, czy w szkole ich dziecka pracuje psycholog, a 69% uznaje szkolne wsparcie za niewystarczające (mp.pl, 2023).

Tabela 6: Dostępność wsparcia psychologicznego w polskich szkołach
Źródło: Opracowanie własne na podstawie mp.pl, 2023

"20% rodziców nie wie, czy w szkole ich dziecka pracuje psycholog; 69% uznaje system za niewystarczający." — mp.pl, 2023

Gdzie szukać pomocy: lista adresów, infolinii i aplikacji

• Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży: 116 111 – bezpłatnie, 24/7, anonimowo.
• Centrum Wsparcia dla Osób w Kryzysie Psychicznym: 800 70 2222 – konsultacje psychologiczne.
• Poradnie psychologiczno-pedagogiczne w każdym większym mieście.
• Aplikacje wspierające dobrostan psychiczny, np. psycholog.ai – ćwiczenia mindfulness, strategie radzenia sobie ze stresem.
• Grupy wsparcia online, moderowane przez specjalistów, np. na Facebooku i forach tematycznych.

psycholog.ai i inne cyfrowe wsparcie – czy to działa?

• psycholog.ai to narzędzie bazujące na sztucznej inteligencji, oferujące ćwiczenia mindfulness oraz strategie radzenia sobie ze stresem – dla tych, którzy potrzebują natychmiastowego wsparcia, niezależnie od miejsca i czasu.
• Aplikacje mobilne pomagają monitorować nastrój, uczą technik relaksacyjnych, budują nawyk dbania o zdrowie emocjonalne.
• Cyfrowe wsparcie nie zastępuje psychoterapii, ale stanowi cenny element systemu prewencji i codziennej troski o zdrowie psychiczne nastolatka.

Cena ignorancji: skutki nieleczonej depresji u młodzieży

Co dzieje się, gdy nikt nie reaguje?

Brak reakcji na objawy depresji to gra ze śmiercią. Nieleczona depresja prowadzi do samookaleczeń, prób samobójczych, porzucenia szkoły, uzależnień i trwałego uszkodzenia relacji rodzinnych. Skutki dla przyszłego dorosłego życia są często nieodwracalne.

Tabela 7: Skutki nieleczonej depresji u młodzieży
_Źródło: Opracowanie własne na podstawie Puls Medycyny, 2023*

"Nieleczona depresja jest jak uderzenie w domino – jeden przewrócony element pociąga za sobą lawinę dramatów." — Ekspert ds. zdrowia psychicznego (wypowiedź ilustracyjna oparta na badaniach)

Ekonomiczne, społeczne i rodzinne skutki depresji

Depresja u młodzieży to nie tylko tragedia jednostki, ale też katastrofa społeczna i ekonomiczna. Każda samobójcza śmierć nastolatka to dramatyczny koszt dla rodziny i całego społeczeństwa – utrata potencjału, wykluczenie społeczne, długoterminowe leczenie, absencja w nauce czy pracy.

Tabela 8: Konsekwencje depresji nastoletniej dla rodziny, społeczeństwa i gospodarki
_Źródło: Opracowanie własne na podstawie Ministerstwo Edukacji, 2023*

Czy da się cofnąć stracony czas?

Często rodzicom wydaje się, że „przeoczyli sygnały” lub „za późno zauważyli problem”. W rzeczywistości każda interwencja – nawet spóźniona – daje szansę na poprawę jakości życia. Nadrabianie straconego czasu wymaga determinacji, cierpliwości, a przede wszystkim wsparcia specjalistów.

Praktyczne strategie na co dzień: jak wspierać nastolatka w domu i poza nim

Checklisty i codzienne rytuały dla rodziców

1. Codziennie zapytaj: “Jak się czujesz?” – i słuchaj odpowiedzi.
2. Ustalcie stały czas na rozmowę, nawet 10 minut dziennie.
3. Zadbaj o wspólne posiłki bez telefonów.
4. Obserwuj zmiany w zachowaniu, nastroju i nawykach.
5. Wspólnie planuj czas wolny, nawet jeśli dziecko nie jest entuzjastyczne.
6. Upewnij się, że nastolatek wie, gdzie szukać pomocy.
7. Regularnie sprawdzaj, czy szkoła oferuje wsparcie psychologiczne.
8. Zachęcaj do codziennego ruchu fizycznego – wspólne spacery, rower, taniec.
9. Bądź przykładem w zakresie radzenia sobie ze stresem.
10. Nie bój się pytać o trudne tematy – lepiej rozmawiać niż udawać, że problem nie istnieje.

Mindfulness, sport i inne nieoczywiste metody

• Codzienne ćwiczenia mindfulness – nawet 5 minut skupienia na oddechu redukuje poziom stresu i poprawia samopoczucie.
• Wspólna aktywność fizyczna – sport to nie tylko zdrowie, ale też naturalny antydepresant.
• Tworzenie „dziennika wdzięczności” – zapisanie trzech pozytywnych rzeczy każdego dnia pomaga przenieść uwagę z problemów na zasoby.
• Ograniczenie czasu ekranowego i regularne „cyfrowe detoksy”.
• Włączanie w życie codzienne małych rytuałów relaksacyjnych – muzyka, czytanie, spacer z psem.

Kiedy i jak korzystać ze wsparcia psychologicznego online

• Gdy dostęp do specjalisty jest utrudniony, narzędzia online (np. psycholog.ai) zapewniają natychmiastowe ćwiczenia mindfulness i strategie radzenia sobie z napięciem.
• Umożliwiają monitorowanie nastroju i postępów bez presji ocen ze strony otoczenia.
• Są szczególnie przydatne w okresach kryzysowych, gdy dziecko nie chce lub boi się rozmawiać twarzą w twarz.

Depresja u nastolatków w liczbach: najnowsze dane, które zmieniają wszystko

Statystyki 2025: co mówią liczby w Polsce i na świecie

W 2025 roku w Polsce depresja dotyka ok. 22% nastolatków, a liczba prób samobójczych utrzymuje się na alarmującym poziomie ponad 2000 rocznie. W skali światowej szacuje się, że nawet 30% młodych doświadcza objawów depresji w okresie dojrzewania (WHO, 2024).

Tabela 9: Depresja u nastolatków – porównanie Polska, Europa, świat, 2025
Źródło: Opracowanie własne na podstawie WHO, 2024; Puls Medycyny, 2023

Trendy, które niepokoją ekspertów

• Wzrost liczby przypadków depresji i samookaleczeń w młodszych grupach wiekowych (już od 10 roku życia).
• Coraz większy wpływ cyfrowych mediów na zdrowie psychiczne – uzależnienie od telefonu, FOMO, cyberprzemoc.
• Pogłębiające się braki kadrowe w systemie wsparcia psychologicznego w szkołach.
• Wzrastająca liczba rodzin zgłaszających trudności w rozpoznawaniu objawów depresji u dzieci.

"Wzrost o 77% prób samobójczych to nie statystyka, to sygnał alarmowy dla całego społeczeństwa." — Puls Medycyny, 2023

Co dalej? Nowe kierunki, nadzieje i wyzwania dla młodych Polaków

Innowacje w terapii i wsparciu

• Nowe aplikacje i platformy (np. psycholog.ai) oferują dostęp do ćwiczeń mindfulness i porad psychologicznych 24/7.
• Wzrost liczby grup wsparcia online, moderowanych przez specjalistów.
• Rozwój programów profilaktycznych w szkołach, choć wciąż na niewystarczającą skalę.
• Ułatwienia w dostępie do anonimowego wsparcia telefonicznego i czatowego.

Jak zmienić system, by nie tracić kolejnego pokolenia

1. Zwiększenie liczby psychologów i psychiatrów dziecięcych w szkołach.
2. Obowiązkowe szkolenia dla nauczycieli z rozpoznawania objawów kryzysu psychicznego.
3. Kampanie społeczne adresowane do rodzin i młodzieży.
4. Wdrożenie realnej profilaktyki zamiast reagowania dopiero po tragedii.
5. Ułatwienie dostępu do cyfrowych narzędzi wsparcia w każdym domu i szkole.

Twoja rola – dlaczego każdy z nas może coś zmienić

Każdy z nas ma wpływ na to, czy kolejne statystyki zamienią się w żywe historie przełamania tabu i powrotu do zdrowia. Rozmawiaj, wspieraj, nie bój się pytać – Twoja otwartość może być tym, co ocali czyjeś życie. Warto pamiętać, że profesjonalne wsparcie, także cyfrowe, jest dziś dostępne na wyciągnięcie ręki.

Dodatkowo: Często zadawane pytania i główne nieporozumienia

Najczęstsze pytania rodziców i nastolatków

• Czy depresja to powód do wstydu?
  Nie – to choroba jak każda inna, wymagająca wsparcia i leczenia.
• Jak odróżnić smutek od depresji?
  Depresja trwa dłużej niż dwa tygodnie, wpływa na codzienne funkcjonowanie, objawia się wycofaniem i utratą zainteresowań.
• Czy depresja dotyka tylko “słabych”?
  Nie – każdy może zachorować, niezależnie od cech charakteru.
• Gdzie szukać pomocy, jeśli nie ma psychologa w szkole?
  Telefon zaufania, poradnie, grupy wsparcia online, narzędzia takie jak psycholog.ai.
• Czy można korzystać z aplikacji mindfulness zamiast terapii?
  To cenne wsparcie, ale nie zastąpi specjalistycznej terapii w ciężkich przypadkach.

Obalamy mity: szybkie odpowiedzi ekspertów

Podsumowanie: depresja u nastolatków to nie wyrok

Depresja u nastolatków to nie wyrok, lecz wyzwanie, które wymaga odwagi, wiedzy i wsparcia – zarówno ze strony rodziny, szkoły, jak i nowoczesnych narzędzi cyfrowych takich jak psycholog.ai. Liczby szokują, ale najważniejsze są konkretne twarze i historie. Każdy może być tym, kto przerwie spiralę milczenia i wstydu. Jeśli widzisz niepokojące sygnały – nie czekaj. Wspieraj, rozmawiaj i nie bój się korzystać z profesjonalnych narzędzi i pomocy. Tylko wspólnie jesteśmy w stanie odwrócić trend, w którym zbyt wielu młodych ludzi zostaje samych ze swoim cierpieniem.

• Reaguj na sygnały ostrzegawcze, nie bagatelizuj emocji nastolatka.
• Korzystaj z dostępnych narzędzi wsparcia psychologicznego – zarówno offline, jak i online.
• Rozmawiaj otwarcie o emocjach, nie unikaj trudnych tematów.
• Pamiętaj, że depresja może dotknąć każdego – niezależnie od płci, wieku czy statusu społecznego.
• Wspieraj bliskich i nie bój się szukać pomocy dla siebie lub swojego dziecka.

Gdzie szukać dalszej pomocy i wiedzy:

• psycholog.ai – platforma wsparcia emocjonalnego AI
• Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży: 116 111
• Mazowieckie Centrum Psychoterapii: mazowieckiecentrumpsychoterapii.pl
• Puls Medycyny – aktualne raporty i badania: pulsmedycyny.pl
• WHO – Międzynarodowe dane: who.int