Ableizm: brutalna rzeczywistość, której nie chcemy widzieć

W wyobrażeniach wielu Polaków dyskryminacja to coś, co dzieje się gdzieś daleko – dotyczy innych, nie nas. A jednak ableizm, subtelna forma opresji, przenika każdą dziedzinę życia społecznego, od urzędowych korytarzy po zatłoczone tramwaje. To nie tylko słowo wyjęte z podręcznika aktywistów, ale systemowy problem, który sprawia, że osoby z niepełnosprawnościami stają się niewidzialne tam, gdzie powinny być współgospodarzami. Statystyki są nieubłagane: aż 65% osób z niepełnosprawnościami doświadczyło dyskryminacji na rynku pracy (Fundacja Avalon, 2023). Skrajne ubóstwo w rodzinach z osobą niepełnosprawną dotyka niemal co dziesiątą taką rodzinę (EAPN Polska, GUS, 2023). To nie są puste liczby – za nimi kryją się życiorysy, stracone szanse, niewypowiedziane marzenia. Ten artykuł jest próbą zerwania z wygodnym milczeniem. Pokazuje ableizm w pełnym świetle: brutalny, wszechobecny, często niewidoczny nawet dla tych, którzy go współtworzą. Sprawdź, co skrywamy przed sobą i jak możesz zacząć zmieniać rzeczywistość wokół siebie.

Co to jest ableizm? Anatomia ukrytej dyskryminacji

Czym ableizm różni się od innych form wykluczenia?

Ableizm to nie tylko kolejne modne słowo w słowniku społecznych aktywistów. To złożony system przekonań, praktyk i norm, które czynią z niepełnosprawności wyznacznik „inności”, pretekst do wykluczania, pomijania i deprecjonowania. Według badań Fundacji Avalon (2023), ableizm przejawia się zarówno w otwartych aktach dyskryminacji, jak i w subtelnych gestach: nieudzielaniu głosu, pomijaniu w dyskusjach, uznaniu osoby z niepełnosprawnością za mniej kompetentną.

Poniżej kluczowe pojęcia, które pomogą zrozumieć, czym ableizm różni się od innych form wykluczenia:

Definicje te ukazują, że ableizm nie jest tylko „łatką” – to rzeczywistość, która kształtuje codzienne doświadczenia milionów ludzi. W przeciwieństwie do innych form wykluczenia, ableizm często pozostaje niewidoczny dla osób, które go (nawet nieświadomie) praktykują, bo ukrywa się pod płaszczykiem troski czy „normalności”.

Krótka historia ableizmu – od starożytności po dziś

Ableizm ma długą, często mroczną historię. Już w starożytnych społeczeństwach osoby z niepełnosprawnościami były marginalizowane lub wręcz eliminowane. Średniowiecze przyniosło mity o „boskiej karze”, a wiek XIX i XX – instytucjonalizację osób z niepełnosprawnościami, zamykanie ich w szpitalach lub domach opieki. Dopiero ostatnie dekady przyniosły stopniowe odchodzenie od modelu medycznego na rzecz modelu społecznego, który postuluje usuwanie barier, a nie „naprawianie” człowieka.

Tabela 1: Ewolucja postaw wobec niepełnosprawności na przestrzeni wieków.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Fundacja Avalon, 2023 oraz EAPN Polska, 2023

Obecnie coraz częściej mówi się o konieczności rozpoznawania i zwalczania ableizmu – zarówno w prawie, jak i codziennych interakcjach. Jednak w Polsce to pojęcie wciąż bywa mylone z ogólną „dyskryminacją niepełnosprawnych”, co utrudnia diagnozowanie i rozwiązywanie problemu u źródła.

Najczęstsze mity o ableizmie

Ableizm obrosły liczne mity, które utrudniają rzetelną dyskusję i wprowadzają w błąd nawet osoby dobrej woli.

• Ableizm to tylko otwarta wrogość – tymczasem większość przejawów to mikroagresje, omijanie, nieuwzględnianie potrzeb.
• Osoby z niepełnosprawnościami „same się wycofują” – w rzeczywistości często są systemowo wykluczane.
• „Pozytywna dyskryminacja” zawsze pomaga – przesadna opiekuńczość może być równie szkodliwa jak otwarta niechęć.
• Brak barier architektonicznych oznacza pełną dostępność – dostępność to także informacja, język, relacje.
• Ableizm to problem „tych innych” – dotyczy każdego, kto biernie akceptuje status quo.

"Najgroźniejszy ableizm to ten, który ukrywa się pod płaszczykiem dobrych intencji. To wtedy najbardziej boli." — cytat na podstawie wypowiedzi ekspertów Fundacji Avalon

Jak wygląda ableizm na co dzień? Ukryte mechanizmy i przykłady

Sytuacje, które wszyscy widzieliśmy – i przemilczeliśmy

Codzienność osób z niepełnosprawnościami to nieustanna konfrontacja z barierami. Nie chodzi tylko o wysokie krawężniki – choć te wciąż potrafią skutecznie odciąć drogę do pracy czy lekarza. To także wypraszanie z klubów za „psucie atmosfery”, jak w głośnym przypadku z Poznania (2023), czy odmowa podania leku dziecku w przedszkolu, tłumaczona „brakiem kompetencji”. Każdy, kto choć raz był świadkiem takiej sytuacji i nie zareagował, staje się nieświadomym uczestnikiem tego mechanizmu.

Przykłady codziennego ableizmu:

• Pracownik HR pomija CV osoby z niepełnosprawnością, „bo to za duże ryzyko”.
• Kierowca autobusu zamyka drzwi przed osobą na wózku, tłumacząc się „brakiem czasu”.
• Rodzic dziecka z niepełnosprawnością rezygnuje z pracy, by nie stracić świadczenia pielęgnacyjnego.
• W urzędzie nikt nie informuje o alternatywnych formach komunikacji dla osób niesłyszących.
• Koledzy z pracy nie zapraszają osoby na wózku na integrację, „bo to może być dla niej problem”.

To tylko kilka z miliona sytuacji, które nie pojawiają się w medialnych nagłówkach, ale każdego dnia budują niewidzialny mur wykluczenia.

Język, który rani: mikroagresje i stereotypy

Wiele przejawów ableizmu ukrywa się w języku. Słowa mają moc – potrafią ranić głębiej niż przemyślane akty dyskryminacji.

• „Jesteś taki dzielny!” – czyli redukcja osoby do jej niepełnosprawności i budowanie obrazu „bohatera wbrew losowi”.
• „Nie wygląda na niepełnosprawnego” – sugerowanie, że niepełnosprawność musi być widoczna.
• „On/ona nie poradzi sobie z tym zadaniem” – infantylizowanie dorosłych osób z niepełnosprawnościami.
• „Niewidomi mają szósty zmysł” – fetyszyzacja i przenoszenie odpowiedzialności za adaptację na osobę z niepełnosprawnością.

Tego typu komunikaty – nawet wypowiadane bez złej woli – wzmacniają nierówności. Według Fundacji Avalon (2023), język to jeden z najtrudniejszych do wykorzenienia obszarów ableizmu, bo jest głęboko zakorzeniony w kulturze i codziennej praktyce.

Przykłady ableizmu w polskiej kulturze i mediach

Polska popkultura i media rzadko prezentują osoby z niepełnosprawnościami inaczej niż przez pryzmat ograniczeń lub heroizmu. Często pojawia się motyw „nieszczęśliwego bohatera”, który swoją postawą „motywuje zdrowych”.

"Nadal powszechne jest prezentowanie osób z niepełnosprawnością jako inspiracji lub obiektów litości, zamiast pełnoprawnych uczestników życia społecznego." — Opracowanie własne na podstawie analizy materiałów medialnych (Fundacja Avalon, 2023)

Tego typu narracje utrwalają stereotypy i sprawiają, że osoby z niepełnosprawnościami rzadko są postrzegane jako eksperci, liderzy opinii czy twórcy kultury.

Czy twoje miejsce pracy jest naprawdę inkluzywne?

W teorii polskie prawo gwarantuje równe szanse na rynku pracy. Praktyka jest dużo bardziej brutalna. Według Fundacji Avalon (2023), aż 65% osób z niepełnosprawnościami doświadczyło dyskryminacji zawodowej – od pomijania przy awansach, przez niższe premie, po jawne wykluczanie z rekrutacji.

Tabela 2: Przykłady mechanizmów ableizmu i rozwiązań w miejscu pracy
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Fundacja Avalon, 2023

1. Przeprowadź audyt dostępności – nie tylko bariery architektoniczne, ale też informacyjne i komunikacyjne.
2. Wprowadź politykę zero tolerancji dla mikroagresji.
3. Zadbaj o równość w rozwoju i awansach, niezależnie od sprawności.
4. Edukuj zespół – nie tylko na szkoleniu raz do roku, ale w codziennym kontakcie.

Wpływ ableizmu: szkody, o których się nie mówi

Koszty psychologiczne, społeczne i ekonomiczne

Ableizm to nie tylko kwestia osobistych doświadczeń – to realne szkody społeczne i ekonomiczne. Skrajne ubóstwo w rodzinach z osobą z niepełnosprawnością wzrosło z 6,7% (2022) do 9% (2023) (EAPN Polska, GUS). Rodziny te często muszą rezygnować z pracy, by nie stracić świadczeń.

Tabela 3: Skutki ableizmu na różnych płaszczyznach
Źródło: Opracowanie własne na podstawie EAPN Polska, 2023 i Fundacja Avalon, 2023

"Dyskryminacja prowadzi do wykluczenia społecznego, izolacji i poważnych problemów ze zdrowiem psychicznym." — cytat na podstawie raportu EAPN Polska, 2023

Jak ableizm kształtuje relacje i tożsamość

Niepełnosprawność nie jest jedynym wyznacznikiem tożsamości, ale w społeczeństwie naznaczonym ableizmem staje się łatwo etykietą, która decyduje o tym, jak postrzegani są ludzie – zarówno przez innych, jak i samych siebie. Wielokrotnie osoby z niepełnosprawnościami mówią, że czują się „niewidzialne” lub „niedopuszczane do głosu”. Rodzi to poczucie wyobcowania i przekonanie, że nie mają wpływu na rzeczywistość.

Relacje rówieśnicze, rodzinne, zawodowe – każda z tych sfer jest podatna na subtelne mechanizmy wykluczenia. Tożsamość budowana w cieniu ableizmu bywa pełna wątpliwości i lęku przed oceną, co negatywnie przekłada się na motywację, samoocenę i odwagę do podejmowania wyzwań.

Cisza wokół zdrowia psychicznego – błędne koło wykluczenia

O zdrowiu psychicznym osób z niepełnosprawnościami mówi się niewiele – i to jest jeden z najpoważniejszych problemów. Izolacja, brak realnego wsparcia oraz poczucie bycia ciężarem dla bliskich prowadzą do zamknięcia się w sobie i unikania kontaktów społecznych. Osoby te często nie korzystają z pomocy specjalistów, bo boją się stygmatyzacji lub nie mają do niej dostępu.

• Brak wsparcia psychologicznego na poziomie lokalnych społeczności.
• Utrudniony dostęp do terapii z powodu barier architektonicznych i finansowych.
• Lęk przed ujawnieniem problemów ze zdrowiem psychicznym w obawie przed dalszym wykluczeniem.

To nie tylko osobisty dramat – to społeczne zaniedbanie, które pogłębia wykluczenie i utrwala dominację ableistycznych norm.

Kontrowersje i dylematy: kiedy wsparcie staje się opresją?

Dobroczynność czy paternalizm? Granica wsparcia

Wielu ludziom wydaje się, że każda pomoc osobom z niepełnosprawnościami jest automatycznie dobra. Tymczasem łatwo przekroczyć cienką linię między wsparciem a odbieraniem sprawczości. Zbyt opiekuńcza postawa, „wyręczanie” w codziennych czynnościach, decydowanie za drugą osobę – to wszystko przykłady paternalizmu, który zamiast pomagać, umacnia zależność.

"Prawdziwa inkluzja zaczyna się tam, gdzie kończy się przymus i nadmierna opiekuńczość." — cytat na podstawie publikacji Fundacji Avalon, 2023

Szacunek dla autonomii, konsultowanie potrzeb, a nie narzucanie własnych rozwiązań – to kluczowe elementy wsparcia, które nie staje się opresją.

Przykłady „pozytywnej dyskryminacji” i jej skutki

Często, kierując się „dobrym sercem”, decydujemy, że lepiej zrobić coś za kogoś, niż dopuścić do potencjalnego niepowodzenia. Takie zachowania mogą jednak wyrządzić więcej szkody niż pożytku.

• Przejęcie obowiązków zawodowych osoby z niepełnosprawnością „dla jej dobra”.
• Wykluczanie z podejmowania decyzji rodzinnych.
• Odmowa wprowadzenia zmian w miejscu pracy, bo „to by ją przerosło”.
• Organizowanie imprez czy wyjazdów bez pytania o potrzeby osób z niepełnosprawnością.

Tabela 4: „Pozytywna dyskryminacja” – skutki uboczne
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Fundacja Avalon, 2023

Czy technologia może być ableistyczna?

W świecie, gdzie technologia jest wszechobecna, łatwo przeoczyć, że cyfrowe rozwiązania mogą pogłębiać wykluczenie. Strony internetowe niedostosowane do czytników ekranowych, brak alternatywnych opisów obrazów, aplikacje dostępne tylko na wybrane systemy operacyjne – to przykłady ableizmu w cyfrowym wydaniu.

Według ekspertów psycholog.ai, prawdziwa innowacja w digitalizacji zaczyna się tam, gdzie technologia staje się naprawdę inkluzywna – a nie tylko deklaratywnie „nowoczesna”.

Prawo, polityka i społeczeństwo: gdzie jesteśmy, dokąd zmierzamy?

Polskie prawo a ochrona przed ableizmem

Prawo w Polsce formalnie chroni osoby z niepełnosprawnościami przed dyskryminacją, ale praktyka pozostawia wiele do życzenia. Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych gwarantuje m.in. prawo do pracy, nauki, wsparcia finansowego.

Tabela 5: Polskie prawo kontra rzeczywistość ableizmu
Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy ustaw i raportów Fundacji Avalon, 2023

Mimo istnienia przepisów, wiele osób wciąż doświadcza barier – zarówno fizycznych, jak i mentalnych. Ochrona prawna pozostaje fikcją tam, gdzie brakuje egzekwowania i świadomości społecznej.

Porównanie: Polska vs. reszta świata

Na tle innych krajów Polska wypada przeciętnie, jeśli chodzi o inkluzję osób z niepełnosprawnościami. W krajach skandynawskich czy Kanadzie standardem jest konsultowanie projektów społecznych z osobami z niepełnosprawnościami, natomiast w Polsce często ich głos jest ignorowany.

1. Dojrzałe systemy wsparcia (np. Szwecja, Norwegia) stawiają na niezależność i samodzielność.
2. W Niemczech i Wielkiej Brytanii istnieją silne mechanizmy kontroli przestrzegania dostępności.
3. Polska wciąż zmaga się z niedoinformowaniem i brakiem praktycznych rozwiązań.

Tabela 6: Porównanie poziomu inkluzji osób z niepełnosprawnościami
Źródło: Opracowanie własne na podstawie EAPN Polska, 2023 i raportów międzynarodowych

Rola organizacji i aktywistów

Kluczową rolę w walce z ableizmem odgrywają organizacje pozarządowe, ruchy obywatelskie i aktywiści. To oni tworzą kampanie edukacyjne, monitorują łamanie praw i wspierają osoby w walce o równość.

• Fundacja Avalon – wszechstronne wsparcie, edukacja, rzecznictwo praw.
• EAPN Polska – raporty o ubóstwie i wykluczeniu, monitoring polityk społecznych.
• Lokalni aktywiści – organizacja protestów, interwencje w sprawach indywidualnych.

"To dzięki zaangażowaniu organizacji pozarządowych temat ableizmu zaczyna przebijać się do debaty publicznej." — cytat na podstawie wypowiedzi przedstawicieli EAPN Polska, 2023

Jak rozpoznać własne uprzedzenia? Autoanaliza i ćwiczenia

Szybki test: czy masz ableistyczne nawyki?

Nawet osoby o otwartych poglądach mogą nieświadomie praktykować ableizm. Zastanów się:

• Czy zakładasz, że osoba na wózku nie może być szefem zespołu?
• Czy pytania o niepełnosprawność zadajesz jako pierwsze, ignorując inne aspekty rozmowy?
• Czy unikasz kontaktu z osobami z widoczną niepełnosprawnością w miejscach publicznych?
• Czy czasem „wyręczasz” kogoś bez pytania, uznając, że „tak będzie łatwiej”?
• Czy używasz terminów typu „inwalida” zamiast „osoba z niepełnosprawnością”?

Każda odpowiedź „tak” to sygnał, że warto przyjrzeć się własnym postawom.

Ćwiczenia na wrażliwość i uważność

Walka z ableizmem zaczyna się od zmiany siebie. Oto kilka praktycznych ćwiczeń:

1. Przeanalizuj własny język – przez tydzień zapisuj sformułowania dotyczące niepełnosprawności i zastanów się, czy są neutralne.
2. Spróbuj przez jeden dzień korzystać z przestrzeni miejskiej, wyobrażając sobie, że masz ograniczoną mobilność lub wzrok.
3. Zaangażuj się w działania organizacji wspierających osoby z niepełnosprawnościami – poznaj ich doświadczenia.
4. Zadaj pytanie osobie z niepełnosprawnością, jak możesz wesprzeć ją w codziennych sytuacjach – bez narzucania własnych rozwiązań.

Te proste działania pozwalają wyjść poza schemat i zbudować prawdziwą empatię.

Jak walczyć z ableizmem? Strategie dla każdego

Zmiana języka i codzienne wybory

Prawdziwa zmiana zaczyna się od słów i prostych decyzji, które podejmujemy każdego dnia.

• Używaj określeń „osoba z niepełnosprawnością” zamiast „inwalida” czy „kaleka”.
• Dopytuj o potrzeby – nie zakładaj z góry, że wiesz, co jest najlepsze.
• Reaguj na żarty i stereotypy dotyczące niepełnosprawności w swoim otoczeniu.
• Weryfikuj dostępność spotkań, wydarzeń i miejsc publicznych, zanim coś zorganizujesz.
• Wspieraj inkluzywne inicjatywy i korzystaj z narzędzi typu psycholog.ai do poszerzania wiedzy.

Reagowanie na ableizm – krok po kroku

1. Rozpoznaj sytuację – czy to mikroagresja, otwarta dyskryminacja, czy „pozytywna” opresja?
2. Zadbaj o bezpieczeństwo osoby doświadczającej ableizmu – zapytaj, czy potrzebuje wsparcia.
3. Zareaguj – stanowczo, ale spokojnie, wskazując na niedopuszczalne zachowania.
4. Zgłoś incydent do odpowiedniej instytucji lub organizacji, jeśli sytuacja tego wymaga.
5. Edukuj otoczenie – wyjaśnij, czym jest ableizm i jak go unikać.

"Najlepszą bronią przeciwko ableizmowi jest wiedza i codzienna odwaga w obronie równości." — cytat na podstawie wypowiedzi ekspertów psycholog.ai

Wspieranie osób z niepełnosprawnościami: co naprawdę działa?

• Słuchaj – nie zakładaj, że wiesz lepiej, czego komuś potrzeba.
• Zostaw przestrzeń na samodzielność – pytaj, a nie decyduj.
• Ucz się od osób z niepełnosprawnościami – one są ekspertami od własnych potrzeb.
• Promuj i korzystaj z inkluzywnych rozwiązań – zarówno cyfrowych, jak i analogowych.

Tabela 7: Skuteczne sposoby wspierania osób z niepełnosprawnościami
Źródło: Opracowanie własne na podstawie doświadczeń organizacji pozarządowych i ekspertów psycholog.ai

Nowe technologie i przyszłość inkluzji: szanse i zagrożenia

AI i digitalizacja: czy pomagają, czy wykluczają?

Rozwój AI i cyfrowych narzędzi otwiera nowe perspektywy dla osób z niepełnosprawnościami – pod warunkiem, że technologie są tworzone zgodnie z zasadami uniwersalnego projektowania. Platformy takie jak psycholog.ai oferują wsparcie emocjonalne dostępne 24/7, dostosowane do indywidualnych potrzeb, co zmniejsza bariery psychologiczne i komunikacyjne.

Kluczowe jest włączanie osób z niepełnosprawnościami w proces projektowania takich narzędzi – tylko wtedy rozwiązania będą naprawdę inkluzywne.

Innowacyjne rozwiązania z Polski i świata

• Polskie aplikacje do rozpoznawania mowy i przekształcania jej na tekst – wsparcie dla osób niesłyszących.
• Międzynarodowe platformy do nawigacji miejskiej uwzględniające ograniczenia ruchowe (np. Wheelmap).
• Wirtualne asystenty AI zintegrowane z technologiami czytników ekranowych.
• Inicjatywy open source tworzące dostępne materiały edukacyjne.

Tego typu projekty pokazują, że inkluzja i technologia mogą iść w parze, o ile za innowacyjnością idzie realna wrażliwość na potrzeby użytkowników.

Jak nie powielać starych błędów w nowych technologiach?

1. Konsultuj projekty z szerokim gronem użytkowników, w tym z osobami z niepełnosprawnościami.
2. Testuj dostępność – nie tylko na poziomie interfejsu, ale też treści i funkcjonalności.
3. Edukuj twórców technologii – włącz kwestie inkluzji do szkoleń i standardów branżowych.

"Technologia staje się narzędziem emancypacji tam, gdzie nie powiela błędów świata analogowego." — cytat na podstawie wypowiedzi ekspertów ds. inkluzji cyfrowej

Ableizm i intersekcjonalność: więcej niż suma części

Przecięcie z płcią, wiekiem, pochodzeniem

Ableizm rzadko działa w próżni. Osoby z niepełnosprawnościami często doświadczają kilku form dyskryminacji jednocześnie – ze względu na płeć, wiek, pochodzenie, status ekonomiczny.

• Kobiety z niepełnosprawnościami mają mniejsze szanse na zatrudnienie i wyższe ryzyko przemocy.
• Osoby starsze z niepełnosprawnością są podwójnie narażone na wykluczenie społeczne.
• Migranci z niepełnosprawnościami napotykają bariery językowe i kulturowe.

Intersekcjonalność – czyli uwzględnienie wielu czynników wykluczenia – pozwala lepiej rozumieć, jak złożone i wielowymiarowe mogą być doświadczenia osób z niepełnosprawnościami.

Historie osób z różnych środowisk

• Anna, niewidoma kobieta, której odmawiano awansu, bo „nie poradzi sobie z zarządzaniem zespołem”.
• Michał, młody mężczyzna z autyzmem, który został wyproszony z restauracji po tym, jak poprosił o ciche miejsce.
• Fatima, migrantka z niepełnosprawnością ruchową, która przez barierę językową nie mogła skorzystać z usług urzędu.

"Każda z tych historii pokazuje, jak ważne jest patrzenie na ableizm przez pryzmat wielu tożsamości." — cytat na podstawie case studies Fundacji Avalon, 2023

Podsumowanie: co dalej z ableizmem w Polsce?

Wnioski i najważniejsze lekcje

Ableizm nie znika, kiedy przestajemy o nim mówić. Wręcz przeciwnie – milczenie pozwala mu rosnąć w siłę, zatruwać codzienność i ograniczać marzenia milionów ludzi. Co wynika z tej analizy?

• Ableizm przenika wszystkie sfery życia – od pracy, przez edukację, po relacje rodzinne.
• Większość przejawów ableizmu ma charakter subtelny, ukryty w języku i codziennych nawykach.
• Statystyki pokazują, że problem jest systemowy, a nie jednostkowy.
• Skuteczna walka z ableizmem wymaga zaangażowania każdego z nas – nie tylko osób bezpośrednio dotkniętych.
• Innowacje technologiczne mogą być szansą, ale tylko wtedy, gdy są tworzone z myślą o inkluzji.

Jak możesz coś zmienić – praktyczne inspiracje

1. Nim zareagujesz – zapytaj, co naprawdę jest potrzebne.
2. Edukuj siebie i innych – nie bój się mówić o ableizmie głośno.
3. Wspieraj inicjatywy i organizacje, które działają na rzecz równości.
4. Korzystaj z narzędzi, które ułatwiają dostęp do wiedzy i wsparcia, takich jak psycholog.ai.
5. Zmieniaj otoczenie – od słownictwa po praktyczne rozwiązania, które ułatwiają życie wszystkim.

Gdzie szukać wsparcia i wiedzy?

• Fundacja Avalon – porady prawne, wsparcie, kampanie edukacyjne (Fundacja Avalon, 2023)
• EAPN Polska – raporty, monitoring polityk publicznych (EAPN Polska, 2023)
• psycholog.ai – ekspercka wiedza o zdrowiu psychicznym, ćwiczenia mindfulness i strategie radzenia sobie z emocjami.

"Każdy krok w stronę inkluzji jest krokiem w stronę sprawiedliwszego świata. Zacznij od siebie." — cytat na podstawie przesłań organizacji pozarządowych