Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach: brutalna rzeczywistość, której nikt nie mówi

Zapomnij o psychologicznych mitach i gładkich frazach z kolorowych magazynów. Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (SFBT, Solution-Focused Brief Therapy) to nie bajka o natychmiastowej przemianie bez wysiłku. To metoda, która wywołuje skrajne opinie – od entuzjastycznych pochwał po brutalną krytykę. W Polsce przeżywa właśnie swój renesans, stając się zarówno wyborem wielu terapeutów, jak i tematem gorących dyskusji w środowisku psychologicznym. Czy jest to narzędzie rewolucji, czy raczej kolejny „psychologiczny fast food”? W tym artykule rozbrajamy SFBT od podszewki: fakty, kontrowersje, dane z polskich badań, przykłady z życia, mity i praktyczne zastosowania. Jeśli myślisz o pracy nad sobą, karierze w psychologii lub szukasz metody, która realnie działa, musisz poznać prawdę o terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach – bez upiększeń. Zanurz się w rzeczywistości, której nikt nie miał odwagi ci powiedzieć.

Czym naprawdę jest terapia skoncentrowana na rozwiązaniach?

Historia i ewolucja metody

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (SFBT) narodziła się w latach 80. XX wieku w Stanach Zjednoczonych, w słynnym Brief Family Therapy Center w Milwaukee. Jej twórcy, Steve de Shazer i Insoo Kim Berg, postanowili rzucić wyzwanie utartym schematom: zamiast ciągłego grzebania w przeszłości klienta, skupili się na teraźniejszości i przyszłości. W Polsce pierwsze ślady SFBT pojawiły się w latach 90., ale dopiero ostatnia dekada przyniosła jej dynamiczny rozwój. Dziś metodę tę wykorzystują zarówno publiczne poradnie zdrowia psychicznego, jak i prywatne gabinety, a także coraz częściej szkoły oraz organizacje pozarządowe. Według psychoterapiacotam.pl, 2024, TSR w Polsce przyciąga uwagę swoją skutecznością w szybkim osiąganiu mierzalnych zmian i minimalnym skupieniu na analizie błędów z przeszłości.

To, co zaczęło się jako eksperyment kilku buntowników psychologii, dziś stanowi pełnoprawny nurt terapeutyczny, podlegający systematycznym badaniom i wdrożeniom do praktyki klinicznej na całym świecie.

Główne założenia i różnice wobec klasycznych nurtów

Kluczową różnicą między terapią skoncentrowaną na rozwiązaniach a uznanymi szkołami, jak psychoterapia psychodynamiczna czy poznawczo-behawioralna (CBT), jest podejście do źródeł problemu. SFBT nie docieka przyczyn, nie drąży dzieciństwa ani nie szuka winnego. Zamiast tego pyta: „Co już działa i jak to powielić?”. Terapeuta przestaje być wszechwiedzącym przewodnikiem, stając się raczej partnerem, który wydobywa z klienta zasoby i inspiruje do samodzielnego wyznaczania celów.

W odróżnieniu od CBT, która skupia się na analizie myśli i zachowań, SFBT to szybki, pragmatyczny interwencjonizm – minimum sesji, maksimum konkretu, zero rozgrzebywania ran. Psychodynamiczna psychoterapia to z kolei długotrwały proces, wymagający lat pracy nad nieświadomymi konfliktami. SFBT idzie w drugą stronę: krótkoterminowość, prostota, koncentracja na tu i teraz.

Tabela 1: Porównanie głównych nurtów terapii psychologicznych
Źródło: Opracowanie własne na podstawie psychoterapiacotam.pl, 2024, gov.pl, 2024

Definicje: kluczowe pojęcia terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach

Dlaczego ta metoda budzi tyle emocji? Nowe spojrzenie na skuteczność

Dane i badania: co naprawdę działa?

Według najnowszych, polskich badań z 2024 roku (Mentali.pl, 2024), skuteczność terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach jest porównywalna z uznanymi nurtami krótkoterminowymi, szczególnie w leczeniu depresji, zaburzeń lękowych i terapii rodzinnej. W metaanalizach przeprowadzonych międzynarodowo, SFBT wykazuje wysoką efektywność zwłaszcza tam, gdzie kluczowe jest szybkie osiągnięcie konkretnego celu – np. powrót do pracy po kryzysie, poprawa komunikacji w rodzinie czy skuteczne radzenie sobie ze stresem.

Tabela 2: Skuteczność TSR według najnowszych badań (procent poprawy zgłaszany przez klientów)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie mentali.pl, 2024, spokojwglowie.pl, 2024

Warto zauważyć, że TSR nie zawsze wygrywa w kategorii długoterminowych zmian przy głębokich traumach – tutaj klasyczne terapie mają nadal silną pozycję.

Kontrowersje i krytyka: czy to tylko placebo?

Nie brakuje głosów wskazujących na ograniczenia terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach. Sceptycy zarzucają jej powierzchowność, pomijanie trudnych tematów z przeszłości i zbytni optymizm. Krytycy pytają: czy szybka poprawa to rzeczywiście trwała zmiana, czy raczej efekt „zasłony dymnej”? Według niektórych psychoterapeutów, TSR może wręcz szkodzić w przypadku poważnych zaburzeń osobowości lub silnych traum.

„Nie każda szybka zmiana to trwała zmiana.”
— Piotr, psycholog
Źródło: karinaszczesna.pl, 2024

Z drugiej strony, badania empiryczne potwierdzają skuteczność TSR w wielu przypadkach, pod warunkiem prawidłowego stosowania i odpowiedniej selekcji klientów (Spokojwglowie.pl, 2024).

Mity kontra rzeczywistość: najczęstsze nieporozumienia

• To tylko pozytywne myślenie. TSR opiera się na konkretnych technikach, nie na pustych frazesach.
• Nadaje się tylko do błahych problemów. W rzeczywistości jest skuteczna w terapii rodzinnej, uzależnieniach, a nawet w interwencjach kryzysowych.
• Nie ma żadnej naukowej podstawy. Liczne badania potwierdzają efektywność tej metody (Mentali.pl, 2024).
• TSR ignoruje przeszłość klienta. Odrzuca obsesyjne drążenie traumy, ale nie neguje jej wpływu. Skupia się na tym, co tu i teraz.
• To terapia dla leniwych. Praca z celami wymaga zaangażowania i odwagi do działania.
• Każdy może być swoim własnym terapeutą. Brak profesjonalnego prowadzenia może prowadzić do powierzchownych rezultatów.
• Jest tania i szybka, więc na pewno gorsza. Krótkoterminowość to nie synonim braku jakości – to świadomy wybór strategii.

W Polsce powyższe mity są szczególnie żywe, co wynika ze słabej edukacji psychologicznej społeczeństwa i nieufności wobec „nowych” nurtów. Dodatkowo, stereotypy podsycają same poradnie i media, dla których chwytliwe hasła są ważniejsze niż rzetelna analiza.

Jak wygląda terapia skoncentrowana na rozwiązaniach w praktyce?

Typowa sesja: krok po kroku

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach to nie przypadkowe rozmowy, lecz ściśle określona sekwencja działań. Oto jak wygląda typowa sesja w polskim gabinecie:

1. Ustalenie celu: Terapeuta pyta: „Co chcesz osiągnąć dzięki tej terapii?” Cel musi być realny, mierzalny i sformułowany językiem klienta.
2. Poszukiwanie wyjątków: Klient opisuje sytuacje, kiedy problem był mniejszy. Terapeuta eksploruje: „Co zrobiłaś inaczej wtedy?”.
3. Skalowanie: Klient określa na skali 0-10, jak blisko jest rozwiązania. „Na ile dziś czujesz postęp?”.
4. Pytanie o cud: Terapeuta: „Załóżmy, że cudownie rozwiązujesz problem. Co widzisz? Co robisz inaczej?”.
5. Planowanie konkretnych działań: Ustalane są kroki na kolejną sesję. Klient wybiera najprostszy możliwy krok.
6. Podsumowanie: Klient wskazuje, co zabiera z sesji i jakie działania podejmie do następnego spotkania.
7. Feedback i wzmocnienie zasobów: Terapeuta wzmacnia zasoby klienta, podkreślając jego sprawczość.

Przykładowy dialog:
Klientka: „Od tygodnia nie mam napadów lęku.”
Terapeuta: „Co zrobiłaś inaczej? Jak możesz to powtórzyć?”
Klientka: „Zaczęłam dzwonić do przyjaciółki, kiedy czuję napięcie.”
Terapeuta: „Na ile, w skali od 0 do 10, czujesz, że możesz to powtórzyć?”
Klientka: „Na 7.”

Taka struktura sesji daje poczucie bezpieczeństwa, a jednocześnie mobilizuje do realnej zmiany.

Techniki w akcji: pytanie o cud, skalowanie, wyjątki

Najważniejsze narzędzia TSR to nie modne frazy, lecz wypracowane interwencje:

• Pytanie o cud: Pobudza wyobraźnię, pomaga precyzyjnie określić cel. Najczęstszy błąd: zbyt ogólne odpowiedzi, np. „Będę szczęśliwszy”, zamiast „Będę wstawać bez poczucia ciężaru”.
• Skalowanie: Pozwala monitorować postęp. Pułapka: zbyt szybkie skalowanie bez refleksji nad drobnymi sukcesami.
• Wyjątki: Wydobywają nieoczywiste strategie. Błąd: ignorowanie nawet najmniejszych „wyjątków”.

Tabela 3: Dobór technik TSR do typowych problemów klientów
Źródło: Opracowanie własne na podstawie mywayclinic.online, 2024

Przykłady z życia: sukcesy i porażki

Sukces: Młoda osoba z depresją
19-letnia studentka zgłasza chroniczną apatię i izolację. Po 7 sesjach TSR, stosując skalowanie i „wyjątki”, wraca do aktywności społecznej i podejmuje się wolontariatu.

Porażka: Para z głębokimi konfliktami
Małżeństwo próbuje TSR na własną rękę, bez wsparcia terapeuty. Szybko dochodzi do powtórki dawnych schematów – brak pracy nad głębokimi urazami powoduje powierzchowne efekty.

Sukces: Klient korporacyjny z wypaleniem
Menedżer średniego szczebla po 5 sesjach TSR poprawia zarządzanie czasem i wraca do efektywnej pracy. Kluczowym przełomem było pytanie o cud i analiza udanych dni.

Każdy przypadek pokazuje, że TSR to narzędzie, które wymaga zarówno zaangażowania klienta, jak i profesjonalnej wiedzy prowadzącego.

Jak SFBT zmienia terapię w Polsce? Społeczne i kulturowe konsekwencje

Adopcja, bariery i przełomy – polska specyfika

W Polsce TSR zyskuje na popularności, ale ściera się z realiami systemu ochrony zdrowia psychicznego. Największe bariery to brak odpowiedniego przeszkolenia terapeutów, ograniczenia refundacji oraz opór środowisk akademickich przywiązanych do klasycznych nurtów. Jednak ostatnie lata to dynamiczny wzrost liczby szkoleń, certyfikacji oraz wdrażania TSR w placówkach publicznych i prywatnych.

Tabela 4: Kamienie milowe adopcji TSR w Polsce
Źródło: Opracowanie własne na podstawie gov.pl, 2024

Wpływ na relacje, szkoły, biznes

TSR wychodzi poza klasyczne gabinety. W polskich szkołach coraz częściej korzysta się z tej metody, aby wspierać uczniów w sytuacjach kryzysowych (np. po pandemii). W działach HR TSR wspiera zarządzanie zmianą i redukcję stresu pracowników.

• Interwencje kryzysowe w szkołach po sytuacjach przemocowych.
• Programy wsparcia dla rodzin osób uzależnionych.
• Wdrażanie TSR w pracy z osobami doświadczającymi wypalenia zawodowego.
• Coaching dla młodych liderów w korporacjach.
• Praca z grupami wykluczonymi społecznie (np. osoby bezdomne).
• Szybkie wsparcie emocjonalne podczas reorganizacji firm.

Każda z tych sytuacji pokazuje, że TSR daje się elastycznie wdrażać, pod warunkiem odpowiedniego przygotowania osób prowadzących.

Głos praktyków: co mówią polscy terapeuci

„Największy przełom to zmiana myślenia o kliencie.”
— Marta, terapeutka
Źródło: spokojwglowie.pl, 2024

Polscy terapeuci podkreślają, że TSR wywraca do góry nogami relację terapeuta-klient: nie ma tu „eksperta od duszy” i „pacjenta-do-naprawienia”, jest partnerstwo i zaufanie do kompetencji klienta. To zmiana, która budzi opór, ale daje realne efekty.

Porównanie z innymi terapiami: brutalna analiza plusów i minusów

SFBT kontra CBT, psychodynamiczna, systemowa

W polskiej praktyce SFBT jest postrzegana jako alternatywa dla długotrwałych, kosztownych terapii. CBT (poznawczo-behawioralna) jest precyzyjnie ustrukturyzowana, skupia się na zastępowaniu nieadaptacyjnych schematów. SFBT idzie krok dalej – nie naprawia, tylko wzmacnia to, co już działa. Psychodynamiczna terapia to proces żmudnej analizy, przydatny przy głębokich zaburzeniach osobowości. Systemowa – najlepsza w pracach z rodziną. SFBT jest przyjazna osobom nastawionym na szybkie efekty i konkretne cele, ale nie sprawdzi się tam, gdzie potrzeba pracy nad nieuświadomionymi konfliktami.

Dla kogo SFBT nie działa? Granice i ryzyko

TSR nie jest magicznym rozwiązaniem dla każdego. Oto 7 sygnałów ostrzegawczych, że metoda ta może być niewystarczająca:

1. Brak chęci do podejmowania działań. TSR wymaga aktywności klienta.
2. Głębokie zaburzenia osobowości. Potrzebna jest dłuższa, zintegrowana terapia.
3. Nieprzepracowana trauma z dzieciństwa. SFBT nie analizuje przeszłości.
4. Silne uzależnienia. Często wymagana jest interwencja wielospecjalistyczna.
5. Brak wsparcia społecznego. TSR opiera się na wykorzystaniu zasobów, których może zabraknąć.
6. Twarde przekonania o „niezmienności losu”. TSR bazuje na otwartości na zmianę.
7. Opór wobec eksperymentowania z nowymi strategiami. Bez prób nie ma efektów.

Każdy z tych przypadków wymaga szczegółowej diagnozy i często wsparcia w łączeniu różnych nurtów terapeutycznych.

Koszty, czas, efekty: praktyczna kalkulacja

Według danych z poradni psychologicznych z 2024 roku, średni koszt pojedynczej sesji TSR to ok. 200-250 zł (w większych miastach cena rośnie do 300 zł). Średnia liczba sesji, po których klienci zgłaszają znaczącą poprawę, wynosi 6-9. Dla porównania: psychoterapia psychodynamiczna to wydatek ok. 150-200 zł za sesję, ale trwać może nawet kilkanaście miesięcy. Satysfakcja klienta w TSR jest wysoka, pod warunkiem trafnego doboru metody.

Tabela 5: Analiza kosztów i efektywności TSR versus alternatywy
Źródło: Opracowanie własne na podstawie mentali.pl, 2024, psychoterapiacotam.pl, 2024

Jak wykorzystać terapię skoncentrowaną na rozwiązaniach samodzielnie?

Ćwiczenia do samodzielnej pracy

Nie musisz od razu zapisywać się na terapię, by skorzystać z narzędzi SFBT. Oto 8 praktycznych ćwiczeń inspirowanych TSR:

1. Zdefiniuj swój cel: Napisz, czego konkretnie chcesz w życiu zmienić.
2. Skalowanie: Oceń na skali 0-10, gdzie jesteś dziś względem swojego celu.
3. Pytanie o cud: Wyobraź sobie, że problem znika przez noc. Jakie zachowania się zmieniają?
4. Poszukiwanie wyjątków: Zastanów się, kiedy Twój problem był mniej dotkliwy. Co wtedy robiłeś inaczej?
5. Mały krok: Wybierz jedno drobne działanie, które możesz zrobić dziś.
6. Docenianie zasobów: Wypisz trzy umiejętności, które pomogły Ci w przeszłości wyjść z trudności.
7. Feedback własny: Po każdym dniu zapisz, co przybliżyło Cię do celu.
8. Wizualizacja przyszłości: Narysuj lub opisz swój dzień, gdy osiągniesz cel.

Jeśli potrzebujesz wsparcia w monitorowaniu postępów lub ćwiczeniach samorefleksji, psycholog.ai oferuje praktyczne narzędzia do rozwoju osobistego, oparte o sprawdzone strategie TSR (bez funkcji diagnostycznych).

Jak unikać najczęstszych błędów?

Samodzielna praca z TSR bywa trudna – nieumiejętnie stosowana może prowadzić do frustracji.

• Zbyt ogólne cele. „Chcę być szczęśliwy” – zamień na konkret: „Chcę zasypiać spokojnie trzy razy w tygodniu”.
• Ignorowanie wyjątków. Nawet najmniejszy sukces jest wart odnotowania.
• Brak regularności. Praca z TSR wymaga codziennej uważności.
• Porównywanie się z innymi. Każda zmiana to indywidualna historia.
• Brak wsparcia. W trudnych momentach nie bój się szukać pomocy.
• Zbyt szybkie poddawanie się. Progres bywa nieregularny – nie interpretuj chwilowego regresu jako porażki.

Kiedy szukać profesjonalnego wsparcia?

Nie każda sytuacja nadaje się do samodzielnej pracy. Gdy zmiana nie następuje mimo prób, narasta frustracja lub pojawiają się myśli destrukcyjne – nie zwlekaj z szukaniem pomocy. Na rynku działa wiele sprawdzonych poradni i certyfikowanych terapeutów TSR, a wstępny kontakt z psycholog.ai może pomóc Ci odkryć, czego naprawdę potrzebujesz.

„Samoświadomość to pierwszy krok, ale nie zawsze ostatni.”
— Jan, klient
Źródło: mentali.pl, 2024

Przyszłość terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach: nowe trendy i technologie

AI, digitalizacja i wsparcie online

Rewolucja cyfrowa dotarła również do świata terapii. Narzędzia oparte na sztucznej inteligencji, takie jak psycholog.ai, umożliwiają dostęp do ćwiczeń TSR i wsparcia emocjonalnego 24/7. Zmienia to oblicze terapii: osoby żyjące poza dużymi miastami, z ograniczonym dostępem do specjalistów, mogą korzystać z profesjonalnych rozwiązań niezależnie od miejsca i czasu. W Polsce cyfrowe wsparcie TSR staje się odpowiedzią na rosnące potrzeby społeczne, szczególnie wśród młodych dorosłych i pracowników firm.

Etyka i wyzwania przyszłości

Digitalizacja niesie jednak nowe dylematy:

Bezpieczne korzystanie z nowych technologii wymaga uważności na to, gdzie kończy się automatyzacja, a zaczyna potrzeba ludzkiego kontaktu.

Co dalej dla Polski? Prognozy ekspertów

Ekspansja TSR, wsparcie AI i rosnąca potrzeba dostępności usług psychologicznych zmieniają polski krajobraz zdrowia psychicznego. Eksperci podkreślają, że to, co jeszcze kilka lat temu było alternatywą, dziś staje się punktem wyjścia do szerszej dyskusji o zdrowiu psychicznym i nowoczesnych formach pomocy.

„Przyszłość terapii to empatia wspierana technologią.”
— Marta, terapeutka
Źródło: spokojwglowie.pl, 2024

Podsumowanie: czy terapia skoncentrowana na rozwiązaniach to rewolucja, której potrzebujemy?

Najważniejsze wnioski

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach to nie marketingowy chwyt, lecz realna alternatywa dla osób oczekujących mierzalnych efektów w krótkim czasie. Nie jest panaceum, ale daje solidne narzędzia do pracy nad sobą i relacjami. Skuteczność potwierdzają badania, a polskie doświadczenia pokazują, że TSR można wdrażać zarówno w gabinecie, jak i w szkołach czy biznesie. Najważniejsze, by nie traktować jej jako remedium na wszystko – każdy przypadek wymaga refleksji i indywidualnego podejścia.

1. Poznaj swoje cele i sprawdź, czy TSR je wspiera.
2. Wypróbuj techniki, takie jak pytanie o cud czy skalowanie.
3. Monitoruj postępy i bądź cierpliwy wobec drobnych sukcesów.
4. Gdy pojawiają się wątpliwości, rozważ konsultację ze specjalistą.
5. Skorzystaj z narzędzi samopomocowych, takich jak psycholog.ai, by wspierać swoją pracę nad zmianą.

Twoja decyzja: pytania do refleksji

Czy chcesz zmian, czy raczej szybkiego „zaleczenia” objawów? Czy jesteś gotów podjąć wysiłek pracy nad sobą, czy szukasz prostych rozwiązań? Jaką rolę widzisz dla siebie w procesie – eksperta własnego życia czy biernego odbiorcy? Odpowiedz sobie szczerze, zanim wybierzesz swoją ścieżkę.

Gdzie szukać pomocy i inspiracji?

W Polsce działa coraz więcej sprawdzonych miejsc, które umożliwiają rozpoczęcie pracy nad sobą w duchu TSR.

• psycholog.ai – nowoczesna platforma wsparcia emocjonalnego
• Polskie Towarzystwo Psychologiczne – lista certyfikowanych terapeutów TSR
• Mentali.pl – artykuły, webinary, szkolenia z zakresu TSR
• Stowarzyszenie Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach – wsparcie merytoryczne, baza wiedzy
• Spokoj w Głowie – poradnictwo online i blog o TSR
• [Książka: „Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniach. Przewodnik praktyka” S. de Shazer, I.K. Berg] – praktyczne przykłady i ćwiczenia
• Forum wsparcia SFBT Polska – miejsce wymiany doświadczeń i pytań

Dodatkowe tematy pokrewne: co jeszcze warto wiedzieć?

Terapia w kryzysie: jak SFBT radzi sobie w sytuacjach ekstremalnych

TSR bywa stosowana w interwencjach kryzysowych – po wypadkach, traumach czy nagłych stratach. Pozwala klientowi skupić się na małych krokach zamiast przytłaczających problemach. Jednak w przypadkach głębokiej traumy zaleca się łączenie TSR z innymi metodami.

Tabela 6: TSR w interwencji kryzysowej – atuty i słabości
Źródło: Opracowanie własne na podstawie mywayclinic.online, 2024

Rola rodziny i bliskich w SFBT

Zaangażowanie rodziny może znacząco przyspieszyć efekty TSR. Wspólna praca nad celami, dzielenie się sukcesami i codzienne wsparcie to klucz do trwałej zmiany.

• Wspólne ustalanie celów terapii.
• Wzajemne wsparcie w codziennych działaniach.
• Otwartość na nowe strategie rozwiązywania konfliktów.
• Dbanie o komunikację bez oceniania i krytyki.
• Udział bliskich w sesjach (za zgodą klienta).

Najczęstsze pytania i odpowiedzi

W oparciu o polskie fora oraz praktykę TSR, oto odpowiedzi na najpopularniejsze wątpliwości:

1. Czy TSR jest skuteczna w leczeniu depresji?
   Tak, badania potwierdzają jej skuteczność, szczególnie w łagodnych i umiarkowanych przypadkach.
2. Ile kosztuje typowa terapia TSR?
   Średnio 200-300 zł za sesję, całość trwa zwykle 5-10 spotkań.
3. Czy TSR nadaje się dla dzieci i młodzieży?
   Tak, pod warunkiem odpowiedniego dostosowania języka i technik.
4. Czy TSR to tylko pozytywne myślenie?
   Nie – to zbiór konkretnych, sprawdzonych metod pracy z celami.
5. Czy mogę korzystać z TSR online?
   Tak, wiele gabinetów oraz platform (np. psycholog.ai) oferuje wsparcie zdalne.
6. Czy TSR jest polecane przy traumie?
   Raczej jako uzupełnienie, nie główny nurt.
7. Jak wybrać dobrego terapeutę TSR?
   Szukaj certyfikacji, referencji i doświadczenia w pracy z Twoim typem problemu.

---

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach to nie chwilowa moda, lecz solidne narzędzie dla tych, którzy odważą się wziąć odpowiedzialność za zmianę. W Polsce rośnie liczba praktyków, badań i miejsc, gdzie możesz odkryć jej potencjał – zarówno w gabinecie, jak i online. Pamiętaj, że wybór zawsze należy do Ciebie.